Διδάσκων: Θανάσης Νάκας, Καθηγητής Γλωσσολογίας, ΠΤΔΕ/ΕΚΠΑ

Περιεχόμενο μαθήματος: Επικοινωνιακές λειτουργίες της γλώσσας: πληροφοριακή, κατευθυ­ντι­κή, μεταγλωσ­σική, φατική / επαφική. Η συγκινησιακή λειτουργία της γλώσσας. Τεχνικές εγγραφής / κωδι­κο­ποίησης της συ­γκινησιακής φόρτισης. Ο ρόλος των επιφω­νημάτων.  Γνωστική / αντικειμε­νική vs. βιωματική / υποκειμενική σημασία των λέ­ξεων. ‘Ποιητικές’ λέξεις. Πλεονεκτήματα του όρου ‘αι­σθη­τική’ έναντι του όρου ‘ποιητική’ λει­τουρ­γία. Η πραγ­μάτωση της αισθητικής λειτουργίας αφορά πολλά άλλα είδη προφο­ρικού και γραπτού λόγου, πέρα από τη λογοτεχνία και τη ρητο­ρική Γλώσσα και ύφος. Το (λογοτεχνικό ή ‘κατ’ εξοχήν’) ύφος ενός συγ­γρα­φέα δεν ταυ­τίζεται απαραίτητα με την ιδιόλεκτό του. Ατομικό / προσωπικό ύφος vs. συλλογικό / λειτουργικό / ειδολογικό ύφος (‘genre style’), λ.χ. το ύφος ενός συγκεκριμένου δοκιμιογράφου σε σύγκριση με τα υφολογικά χαρακτηριστικά της δοκιμιογραφίας στο σύνολό της. Τα σχήματα λόγου ως ευ­ρύτερα γλωσσικά φαινόμενα που ενδέχεται να σχετίζονται και με άλλες επικοι­νω­νιακές λειτουργίες της γλώσσας, και όχι αποκλειστικά με την αισθητική. Εικόνα- παρομοίωση- μεταφορά στη λογοτεχνία. Σχήματα αντίθεσης, σχή­ματα επα­νάληψης, σχήμα­τα ομοηχίας. Συνδυασμοί. Από τον λόγο τής καθημερινής επικοινωνίας στον αισθητικά επεξερ­γα­σμένο λόγο. Παραδείγματα εφαρμογής σε κείμενα λογοτεχνικά, χρηστι­κά, κ.ά.

 Μέθοδοι διδασκαλίας: Διάλεξη, Ατομική και ομαδική εργασία, Παρουσιάσεις papers από φοιτητές, Προβολή videos-DVD με συναφές περιεχόμενο.

Αναμενόμενα μαθησιακά αποτελέσματα: Μετά την ολοκλήρωση του μαθήματος, ο φοιτητής θα είναι σε θέση : να αναγνωρίζει τις σχέσεις και τις διαφορές ανάμεσα σε ποικίλους τύπους κειμένων με βάση τα ειδολογικά και τα γλωσσικά τους χαρακτηριστικά· να διαφοροποιεί τα σχήματα λόγου και ν’ αναγνωρίζει τη συμβολή τους στη ρητορικά αλλά και τη θεματική δομή του κειμένου· να σχεδιάζει μαθήματα σχετικά με τη διδασκαλία των κει­μενικών ειδών και του σχηματικού λόγου και να προετοιμάζει σχετικό διδακτικό υλικό.

Μέθοδοι αξιολόγησης: Ατομική εργασία, Ομαδική εργασία-παρουσία­ση, Τελική ε­ξέ­ταση.

Ενδεικτική βιβλιογραφία

Adam, J.-M. 1997. Le Style dans la Langue. Une Reconception de la Sty­listique, Delachaux et Niestlé.

Cressot, M. & L. James, ¹¹1983. Le Style et ses Techniques, Παρίσι, PUF.

De Baugrande, R. & W. Dressler. 1981. Introduction to Text Linguistics. Λονδίνο & Νέα Υόρκη: Longman.

Leech, G. N. & M. H. Short. 1981. Style in Fiction (A Linguistic Intro­duction to English Fic­tional Prose). Longman.

Todorov, T. 1971. Poétique de la Prose. Seuil.

Todorov, T. “Η γραμματική του αφηγηματικού λόγου”, μετάφρ. Θαν. Νάκα, περ. Σπείρα, τεύχ. 5 (Δεκέμ­βρης 1976), σσ. 74-85.

Todorov, T. 1980. Nouvelles Recherches sur le Récit. Seuil.

Toolan, M. 1996. Language in Literature. An Introduction to Stylistics, Λονδίνο, Arnold.

Wales, K. ²2001. A Dictionary of Stylistics. Longman.

Αυδίκος, Ε. (επιμ.) 1994. Το Λαϊκό Παραμύθι. Θεωρητικές Προσεγγί­σεις. Ο­δυσσέας.

Γεωργακοπούλου, Α. & Δ. Γούτσος. 1999. Κείμενο και Επικοινωνία. Ελληνικά Γράμματα.

Γούτσος, Δ. & Σ. Κουτσουλέλου & Αι. Μπακάκου- Ορφανού (επιμ.) 2006. Ο Κόσμος των Κειμένων. Ελληνικά Γράμματα.

Κενώ, Ραιημόν. 1984. Ασκήσεις Ύφους (μετάφραση: Αχιλλέας Κυρια­κί­­δης). Ύ­­ψι­­λον.

Κουτσουλέλου Σ. 2002. Ο Πρόλογος ως Κειμενικό Είδος.

Ματσαγγούρας, Η. 2001. Κειμενοκεντρική Προσέγγιση του Γρα­­πτού Λόγου (Ή αφού σκέφτονται γιατί δεν γράφουν;). Γρη­γόρη.

Μερακλής, Μ.Γ. χ.χ. Τα Παραμύθια μας. Θεσσαλονίκη: Κωνστα­ντι­νίδης.

Μερακλής, Μ. Γ. 1994. “Σκέψεις για μια διδακτική προσέγγιση του πα­­ραμυθιού”, Επιθεώρηση Παιδικής Λογοτεχνίας (Θεωρητικές και Δι­δα­κτικές Προσεγγίσεις στην Παιδική Λογοτεχνία), τόμ. 9, σσ. 71- 7.

Νάκας, Θαν. ¹1981. Ο Montaigne και το Δοκίμιο. Κάλ­βος.

Νάκας, Θαν.  ⁶2014. Γλωσσοφιλολογικά, Α΄. Πατάκης [κεφ. 1: Σχέσεις ποίησης και γλώσ­σας· 2: Λαϊκή γλώσσα και δημοτικό τραγούδι· 4: Τρεις παρεμβάσεις για τον Καβάφη].

Νάκας, Θαν. ⁷2002. Γλωσσοφιλολογικά, Β΄. Πατάκης [κεφ. 8: “(Κειμε­νο)γλωσσο­λο­γία, υφολογία, λογοτεχνία”].

Νάκας, Θαν.  ⁴2006. Γλωσσοφιλολογικά, Δ΄. Πατάκης [κεφ. 6: Ι.Μ. Παναγιωτό­που­λος: η ευδοκίμηση της δοκιμιογραφίας· 7: Για τη θεατρική γραφή του Μάρι­ου Ποντίκα (ή από το αφηγηματικό κείμενο στο θεατρικό)· 10: Γλωσσικά και παραγλωσσικά στοιχεία της παράστασης (‘performance’) του παραμυθιού· 11: “Απο­παγίωση και ανακυριολεξία (στοιχεία λεκτικού χιούμορ στο έργο του Ευγ. Τριβιζά”· 14: ‘Παπαρούνες’ και ‘μήκωνες’, ‘ρέματα’ και ‘ρεύματα’ (: στοιχείο ύφους στον Παπαδιαμάντη)· 16: Ο Παπαδιαμάντης για τη γλώσσα και η γλώσσα του Παπαδιαμάντη].

Νάκας, Θαν.  ²2007. Σχήματα (Μορφο)λεξικής και Φρα­­στικής Επανάλη­ψης, α΄, Πα­τάκης.

Νάκας, Θαν. [Σε συνεργασία με την Ευγ. Μαγουλά και την Αφρ. Καποθανάση]. 2010. “Η ομοηχία στη Νέα Ελ­λη­νική: ορο­λο­γία και τυπολογία”, Μελέτες για την Ελληνική Γλώσσα (30 / 2-3.5.2009), Θεσσαλονίκη, σσ. 436-449.

Νάκας, Θαν. 2011α. [Σε συνεργασία με τη Τζίνα Καλογήρου], “Τυπολογία του οξύμωρου”, Proceedings of the 9^thInternational Con­ference on Greek Linguistics (ICGL 9, 29-31 October 2009, Chicago, Illinois), University of Chicago / Ohio State University, σσ. 321-333.

[Προσβάσιμοστο http://home.uchicago.edu/~cchatzop/ICGL2009BETA.html].

Νάκας, Θαν. [σε συνερ­γασία με τους Μ.Ζ. Κοπιδάκη, Γ.Α. Χριστοδούλου και Ν.Α.Ε. Καλοσπύρο]. 2011β. Ρητορικός Παπαδιαμάντης, Πατάκης.

Νάκας, Θαν. 2011γ. “Ο ρητορικός Παλαμάς” στον συλλογικό τόμο Ημερίδα Κωστής Παλα­μάς / Πρακτικά Ημερίδας (Ακαδημία Αθη­νών 16 Δεκεμβρί­ου 2009), Ακαδημία Αθη­νών / Κέντρον Ερεύνης της Ελλη­νικής Λαογρα­φί­ας, σσ. 73-88.

Παπαδοπούλου, Μ. 2007. “Επιλογή και ανάλυση κειμένων για τη διδασκαλία της Γλώσσας στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση: οι πινα­κίδες με ονόματα οδών”, στο Ν. Μήτσης & Δ. Καραδήμος, Η Διδα­σκαλία της Γλώσσας, 181-201.

Παπανικολάου, Κ. χ.χ. Νεοελληνική Καλολογία (Αισθητική του Λόγου). Βιβλιοπωλείον της “Εστίας”.

Πολίτης, Π. (επιμ.) 2009. Ο Λόγος της Μαζικής Επικοινωνίας (Το ελ­λη­νικό πα­ράδειγμα). Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών. Ίδρυμα Μα­νό­λη Τριανταφυλλίδη.

Σακελλαρίου, Α. 2006. “Μια φορά κι έναν καιρό… Μια διδακτική πρό­ταση για το παραμύθι βασισμένη στους πολυγραμματισμούς και τη δια­θε­ματικότητα”, Μελέτες για την Ελληνική Γλώσσα 26 (14-15. 5. 2005), Τομέας Γλωσσολογίας ΑΠΘ.

Σηφιανού, Μ. 2007. “Προσοχή, παρακαλώ. Οι ελληνικές αναγγελίες στο μετρό της Αθήνας”, Γλωσσικός Περίπλους (Μελέτες αφιερωμέ­νες στη Δ. Θεοφα­νοπού­λου- Κοντού), 332-341.

Χατζησαββίδης, Σ. 2007. Ελληνική Γλώσσα και Δημοσιογραφικός Λό­γος. Γρηγόρη.

Διδάσκουσα – ιδιότητα: Ελένη Γρίβα, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Εφαρμοσμένης Γλωσσολογίας Π.Τ.Δ.Ε, Π.Δ.Μ.

Είδος μαθήματος: Υποχρεωτικό

Εξάμηνο: Β’ 

Περιεχόμενο μαθήματος: Στο συγκεκριμένο μάθημα επιχειρείται η ερμηνεία των διαφοροποιήσεων που καταγράφονται μέσα στην πορεία των χρόνων στις διαδικασίες της αξιολόγησης του γλωσσικού μαθήματος, μέσα από τη συστηματοποίηση των τρόπων αξιολόγησης των γλωσσικών δεξιοτήτων σε τρεις βασικές περιόδους: α) Παραδοσιακοί τρόποι αξιολόγησης (1^ης Γενιάς δοκιμασίες), β) Μοντέρνοι τρόποι αξιολόγησης (2^ης Γενιάς δοκιμασίες), γ) Μεταμοντέρνοι τρόποι αξιολόγησης (3^ης Γενιάς αξιολόγηση). Ακόμη, παρουσιάζονται και αναλύονται οι τυπολογίες της αξιολόγησης με βάση τον χρόνο διεξαγωγής και το σκοπό της αξιολόγησης: (πχ. αρχική/διαγνωστική, διαρκής/ διαμορφωτική, τελική).

Κύριος σκοπός του μαθήματος είναι να εμβαθύνουν οι φοιτητές/τριες τις γνώσεις τους σε σχέση με τις τυπικές γλωσσικές δοκιμασίες, αλλά και τις εναλλακτικές μορφές αξιολόγησης των γλωσσικών δεξιοτήτων, ώστε να είναι σε θέση να εφαρμόσουν καινοτόμες μεθόδους εναλλακτικής, αυθεντικής και συνεχούς αξιολόγησης στο πλαίσιο της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Το μάθημα δομείται γύρω από δύο βασικούς άξονες:

Α) Τυπικές μορφές   αξιολόγησης: κατασκευή δοκιμασιών για τον έλεγχο των δεξιοτήτων κατανόησης και παραγωγής προφορικού και γραπτού λόγου.

Β) Εναλλακτικές μορφές αξιολόγησης: κατασκευή εργαλείων εναλλακτικής αξιολόγησης των γλωσσικών δεξιοτήτων:

• Φάκελος εργασιών (portfolio)
• Ευρωπαικό portfolio γλωσσών
• Ημερολόγιο του μαθητή και ημερολόγιο του εκπαιδευτικού
• Σχέδια εργασίας
• Αυτοαξιολόγηση
• Πρωτόκολλο προφορικής εξωτερίκευσης

Μέθοδοι διδασκαλίας: Διαλέξεις, μικρές ατομικές και ομαδικές εργασίες.

Αναμενόμενα μαθησιακά αποτελέσματα: Οι φοιτητές/τριες αναμένεται να αποκτήσουν το απαραίτητο εκείνο θεωρητικό υπόβαθρο ώστε να είναι σε θέση  να εμβαθύνουν και να εφαρμόζουν σχετικές εναλλακτικές μεθόδους στις τάξεις τους για τη διαμόρφωση ενός αποτελεσματικού μαθησιακού περιβάλλοντος. Συγκεκριμένα, αναμένεται να:

1. Αναγνωρίζουν και ανακαλούν στην πράξη θεμελιώδεις αρχές και πρακτικές που εμπλέκονται στον τομέα της αξιολόγησης του γλωσσικού μαθήματος.
2. Διακρίνουν και ερμηνεύουν τις διαφοροποιήσεις μεταξύ τυπικών και άτυπων δοκιμασιών, καθώς και μεταξύ τεχνικών αρχικής, διαμορφωτικής και τελικής αξιολόγησης.
3. Προσδιορίζουν τις βασικές αρχές και διαδικασίες της εναλλακτικής αξιολόγησης και τις συγκρίνουν με αυτές της τυπικής αξιολόγησης.
4. Αναλύουν διεξοδικά τα διάφορα είδη γλωσσικής εξέτασης και συγκρίνουν τη λειτουργία τους.
5. Εντοπίζουν τα χαρακτηριστικά των «αποτελεσματικών» γλωσσικών δοκιμασιών για τη δική τους τάξη.
   6. Σχεδιάζουν και εφαρμόζουν εναλλακτικές μεθόδους αξιολόγησης   κατάλληλες για τους μαθητές τους.

Μέθοδοι αξιολόγησης: Μικρές ενδιάμεσες και τελικές εργασίες .

Ενδεικτική βιβλιογραφία:

Alderson, J C. (2000). Assessing Reading. Cambridge: Cambridge University Press.

Alderson, J C. & Clapham, C. (1995). Language Test Construction and Evaluation.

Cambridge: Cambridge University Press.

Bachman,L. & Palmer, A. (1996). Language Testing in Practice, Oxford: Oxford University Press.

Danielson, C. & Abrutyn, L. (1997). An introduction to using portfolios in the classroom. Virginia: Association for Supervision and Curriculum Development.

Harrison, A. (1983). A Language Testing Handbook .Basingstoke: Macmillan.

Hayatdavoudi, J. & Nejad Ansari, D. (2011). Alternative Assessment in the Post-Method Era: Pedagogic Implications. Higher Education of Social Science, 1 (2), 19-24.

Hughes, A. (2003). Testing for Language Teachers Cambridge: Cambridge University Press (chapter 11).

Καπαχτσή, Β. (2008). Η αξιολόγηση του εκπαιδευτικού έργου: στάσεις Ελλήνων εκπαιδευτικών δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης απέναντι στην αξιολόγηση. Θεσσαλονίκη: Αφοί Κυριακίδη.

Ντολιοπούλου, Ε.& Γουργιώτου, Ε. (2008). Η αξιολόγηση στην εκπαίδευση, με έμφαση στην προσχολική. Αθήνα: Gutenberg.

Song, B. & August, B. (2002). Using portfolios to assess the writing of ESL students: A powerful alternative? Journal of Second Language Writing, 11, 49-72.

Ταρατόρη-Τσαλκατίδου, Ε. (2009). Σχολική αξιολόγηση: Αξιολόγηση της σχολικής μονάδας, του εκπαιδευτικού και της επίδοσης του μαθητή. Θεσσαλονίκη: Αφοί Κυριακίδη.

Underhill, N. (1987). Testing Spoken Language: A handbook of oral testing techniques. Cambridge: Cambridge Univesity Press.

Weir, C. (1995) Understanding and Developing Language Tests. London:Prentice Hall

Χαρίσης, Α. Ε. (2006). Αξιολόγηση της Σχολικής Μάθησης. Θεσσαλονίκη: Αφοί Κυριακίδη.

Διδάσκουσα – ιδιότητα: Αναστασία Στάμου, Επίκουρη Καθηγήτρια Κοινωνιογλωσσολογίας και Ανάλυσης λόγου Π.Τ. Νηπιαγωγών, Π.Δ.Μ.

Περιεχόμενο μαθήματος: Το μάθημα εισάγει τις φοιτήτριες και τους φοιτητές σε κεντρικές έννοιες των προσεγγίσεων ανάλυσης λόγου, όπως το «κείμενο», ο «λόγος» και το «συμφραστικό πλαίσιο». Εξετάζονται οι εκπαιδευτικές εφαρμογές της ανάλυσης λόγου και, ειδικότερα, η σχέση της με τη γλωσσοδιδακτική προσέγγιση του κριτικού γραμματισμού, ο οποίος συνδέεται με την ανάπτυξη εκείνων των δεξιοτήτων που θα καταστήσουν τους/τις μαθητές/τριες και μελλοντικούς πολίτες ικανούς/ές να λειτουργούν αποτελεσματικά σε διαφορετικές περιστάσεις επικοινωνίας αλλά και να παράγουν και να προσλαμβάνουν με κριτικό τρόπο μια ευρεία γκάμα κειμενικών ειδών. Η εστίαση δίνεται στη γλωσσολογική παράδοση του κριτικού γραμματισμού, γνωστή ως «κριτική γλωσσική επίγνωση», η οποία αφορά την ευαισθητοποίηση των μαθητών/τριών στα άρρητα ιδεολογικά νοήματα που κατασκευάζονται σε συγκεκριμένα κείμενα (π.χ. τη ρατσιστική χρήση της γλώσσας στα ΜΜΕ).

Μέθοδοι διδασκαλίας: Διαλέξεις, φροντιστηριακές ασκήσεις σε ομάδες, μικρές ατομικές και ομαδικές εργασίες.

Μαθησιακά αποτελέσματα: Οι φοιτήτριες και οι φοιτητές θα αντιληφθούν τον δυναμικό ρόλο της γλώσσας ως επικοινωνιακού πόρου και ως μορφής κοινωνικής πρακτικής. Θα εμβαθύνουν στις δεξιότητες που είναι απαραίτητο να αναπτυχθούν για την αποτελεσματική παραγωγή και πρόσληψη ενός κειμένου (με στοιχεία προφορικότητας ή/και γραπτότητας, γλωσσικού ή πολυτροπικού), η οποία να οδηγεί στην κοινωνική ενδυνάμωση. Πρωτίστως θα αντιληφθούν ότι ο κριτικός γραμματισμός είναι ευρύτερος του «αλφαβητισμού», δηλαδή την εκμάθηση της γραφής και ανάγνωσης.

Μέθοδοι αξιολόγησης: Τελικές ατομικές εργασίες.

Ενδεικτική βιβλιογραφία:

Αρχάκης, Α. (2005). Γλωσσική Διδασκαλία και Σύσταση των Κειμένων. Αθήνα: Πατάκης.

Baynham, M. (2002). Πρακτικές Γραμματισμού (Μτφ. Μ. Αραποπούλου, επιμ. Ε. Καραντζόλα). Αθήνα: Μεταίχμιο.

Clayman, S. & Heritage, J. (2008). Η Ειδησεογραφική Συνέντευξη: Δημοσιογράφοι και Δημόσια Πρόσωπα στον «Αέρα» (μτφ. Α.Γ. Στάμου, επιμ. Π. Πολίτης). Αθήνα: Πατάκης.

Cook-Gumperz, J. (2008) (επιμ.). Η Κοινωνική Δόμηση του Γραμματισμού (Μτφ. Ε. Κοτσυφού, επιμ. Τ. Κωστούλη). Θεσσαλονίκη: Επίκεντρο.

Coulthard, M. (1977). An Introduction to Discourse Analysis. London: Longman.

Γεωργακοπούλου, Α. & Γούτσος, Δ. (1999). Κείμενο και Επικοινωνία. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.

Γεωργαλίδου, Μ. Σηφιανού, Μ., Τσάκωνα, Β. (επιμ.) (2014). Ανάλυση Λόγου: Θεωρία και Εφαρμογές. Αθήνα: Νήσος.

Γούτσος, Δ., Σ. Κουτσουλέλου, Α. Μπακάκου-Ορφανού & Ελένη Παναρέτου (επιμ.) (2006). Ο Κόσμος των Κειμένων: Μελέτες Αφιερωμένες στον Καθηγητή Γεώργιο Μπαμπινιώτη. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.

De Beaugrande, R. & Dressler, W. (1981). Introduction to Text Linguistics. London: Longman.

Fairclough, N. (1992). Discourse and Social Change. Cambridge: Polity.

Κουτσουλέλου-Μίχου, Σ. (2004). Η Γλώσσα της Διαφήμισης. Αθήνα: Gutenberg.

Kress, G. (2003). Γλωσσικές Διαδικασίες σε Κοινωνιοπολιτισμική Πρακτική (Μτφ Ελευθερία Γεωργιάδη). Αθήνα: Σαβάλλα.

Πολίτης, Π. (επιμ.) (2008). Ο Λόγος της Μαζικής Επικοινωνίας: Το Ελληνικό Παράδειγμα. Θεσσαλονίκη: Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών-Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη.