Διδάσκων: Θανάσης Νάκας, Καθηγητής Γλωσσολογίας, ΠΤΔΕ/ΕΚΠΑ

Περιεχόμενο μαθήματος: Γλώσσα: σύστημα και ποικιλίες. Διάλεκτος / ιδίωμα, κοινωνιόλεκτος, ιδιόλεκτος.

‘Υψηλή’ και ‘χαμηλή’ ποικιλία στη σύγχρονη Νέα Ελληνική. Επίσημος / δημόσιος και οικείος / ιδιωτικός λόγος. Επίπεδα ύφους (registers). Λεξικογραμματικά στοιχεία που προσδιορίζουν διαφορετικά επίπεδα ύφους. Στοιχεία του συγκειμενικού πλαισίου ενός κειμένου που καθορίζουν το επίπεδο ύ­φους. ‘Κλειστά’ vs ‘ανοικτά’ επίπεδα ύφους”. Υφολογικά χαρακτηριστικά ανάλογα με το κειμενικό είδος. Ρητορικά ‘προγυμνάσματα’ κ.ά. ασκήσεις ύφους. Σχηματικός λόγος και ύφος. Η έννοια του λογοτεχνικού (ή ‘κατ’ εξοχήν’) ύφους. Το λογοτεχνικό ύφος ως αποτέλεσμα συγκεκριμένων επιλογών ή αποκλίσεων. Μελέτη του ύφους συγκεκριμένων συγραφέων (ποιητών και πεζογράφων).

Μέθοδοι διδασκαλίας: Διάλεξη / διδασκαλία θεωρητικών θεμάτων από τον διδά­σκοντα. Ατομικές και ομαδικές εργασίες. (Συγ)κριτική μελέτη άρθρων της βιβλιο­γραφίας, ελληνόγλωσσης και ξενόγλωσσης. Παρουσιάσεις ppt. Προβολή videos-DVD με συναφές περιεχόμενο.

Αναμενόμενα μαθησιακά αποτελέσματα: Μετά την ολοκλήρωση του μαθήματος, ο φοιτητής θα είναι σε θέση : να αναγνωρίζει το επίπεδο ύφους ενός κειμένου, γραπτού ή προφορικού, με βάση το συγκειμενικό πλαίσιο πραγμάτωσής του (το μέσον εκφοράς του, τον επικοινωνιακό στόχο, τον συνομιλιακό ρόλο των συμμετεχόντων, εάν το κείμενο είναι διαλογικό)· να διακρίνει το ατομικό / προσωπικό ύφος από το λογοτεχνικό (ή ‘κατ’ εξοχήν’) ύφος· να σχεδιάζει ασκήσεις / μαθήματα σχετικά με τη διδασκαλία κειμένων με διαφορετικά γλωσσοϋφολογικά χαρακτηριστικά.

Μέθοδοι αξιολόγησης: Ατομική εργασία. Ομαδική εργασία-παρουσία­ση. Τελική ε­ξέ­ταση.

Ενδεικτική βιβλιογραφία

Κενώ, Ραιημόν. 1984. Ασκήσεις Ύφους (μετάφραση: Αχιλλέας Κυρια­κί­­δης). Ύ­­ψι­­λον.

Νάκας, Θαν. ⁸2006. Γλωσσοφιλολογικά, Β΄. Πατάκης [κεφ. 8: “(Κειμε­νο)γλωσσο­λο­γία, υφολογία, λογοτεχνία”].

Νάκας, Θαν.  ⁵2014. Γλωσσοφιλολογικά, Δ΄. Πατάκης [κεφ. 10: Γλωσσικά και παρα­γλωσ­σικά στοιχεία της παράστασης (‘performance’) του παραμυθιού· 11: “Α­πο­παγίωση και ανακυριολεξία (στοιχεία λεκτικού χιούμορ στο έργο του Ευγ. Τριβιζά”· 14: ‘Παπαρούνες’ και ‘μήκωνες’, ‘ρέματα’ και ‘ρεύματα’ (: στοι­χείο ύφους στον Παπαδιαμάντη)· 16: Ο Παπαδιαμάντης για τη γλώσσα και η γλώσσα του Παπαδιαμάντη].

Νάκας, Θαν.  ²2007. Σχήματα (Μορφο)λεξικής και Φρα­­στικής Επανάλη­ψης, α΄, Πα­τάκης.

Νάκας, Θαν. [σε συνερ­γασία με τους Μ.Ζ. Κοπιδάκη, Γ.Α. Χριστοδούλου και Ν.Α.Ε. Καλοσπύρο]. 2011β. Ρητορικός Παπαδιαμάντης, Πατάκης.

Παπανικολάου, Κ. χ.χ. Νεοελληνική Καλολογία (Αισθητική του Λόγου). Βιβλιοπω­λείον της “Εστίας”.

Τζάρτζανος, Αχ. 1953. Νεοελληνική Σύνταξις (της Κοινής Δημοτικής), τόμ. Β΄, ΟΕΣΒ.

Adam, J.-M. 1997. Le Style dans la Langue. Une Reconception de la Sty­listique. Dela­chaux et Niestlé.

Bacry, P. 1992. Les Figures de Style. Παρίσι, Belin.

Couture, B. 1986, Functional Approaches to Writing: Research Perspectives. London.

Cressot, M. & L. James, ¹¹1983. Le Style et ses Techniques. Παρίσι, PUF.

Deloffre, F. 1974. Stylistique et Poétique Franςaises. Παρίσι, Sedes.

Dragomirescu, Gh. N. 1975. Mică Enciclopedie a Figurilor de Stil. Βουκουρέστι.

Du Morier, H. ⁴1989. Dictionnaire de Poétique et de Rhétorique. Παρίσι, PUF.

Enqvist, N.E. 1973. Linguistic Stylistics. The Hague: Mouton.

The Hague Mouton.

Fontanier, P. 1977 [1821-30, ανατύπ. της α΄ έκδ. με εισαγωγή G. Genette]. Les Figures du Discours. Παρίσι, Flammarion / Champs.

Guiraud, P. 1975. La Stylistique. Paris, Presses Universitaires de France.

Halliday, M.A.K & Hasan, R. 1989. Language, Context and Text: Aspects of Language in a Socialsemiotic Perspective. London, Oxford University Press.

Herschberg-Pierrot, Anne. 1993. Stylistique de la Prose. Παρίσι, Lettres Belin Sup.

Lausberg, H. ⁴1971 [1963]. Elemente der Literarischen Rhetorik. Μόναχο, Max Hue­ber Verlag.

Leech, G. N. ⁷1979. A Linguistic Guide to English Poetry. Λονδίνο, Longman.

Leech, G. N. & M. H. Short. 1981. Style in Fiction (A Linguistic Intro­duction to English Fic­tional Prose). Longman.

Léon, P. 1993. Précis de Phonostylistique (Parole et Expressivίté). Παρίσι, Nathan.

Martin, J. R. 2001. “Language, register and genre”. Στο A. Burns & C. Coffin (eds.), Analysing English in a Global Context: A Reader (pp. 149-166). London, Rout- lege / Macquarie University/ The Open University.

Molinié, G. ²1991. Éléments de Stylistique Française. Παρίσι, PUF / Linguistique Nou- velle.

Patillon, M. 1990. Éléments de Rhétorique Classique. Paris, Nathan.

Reboul, O. 1991. Introduction à la Rhétorique. PUF.

Reid, T. B. 1956. “Linguistics, structuralism, philology”. Archivum Linguisticum 8.

Toolan, M. 1996. Language in Literature. An Introduction to Stylistics. Λονδίνο, Arn­old.

Wales, K. ²2001. A Dictionary of Stylistics. Longman.

Διδάσκων: Θανάσης Νάκας, Καθηγητής Γλωσσολογίας, ΠΤΔΕ/ΕΚΠΑ

Περιεχόμενο μαθήματος: Βασικές έννοιες της Κειμενογλωσσολογίας. Διασαφήνιση των ό­ρων: Κεί­μενο, συ­γκεί­μενο, πε­ρικείμενο. ‘Εξωτερική’ και ‘εσωτερική’ σύνδεση μεταξύ εκφωνημάτων / νοηματι­κών περιόδων. Συνεκτικότητα / νοηματική αλληλουχία, συνοχή. Κειμενικοί σύνδεσμοι / συνδέτες (‘δι­αρθρωτικές’ λέξεις και εκφρά­σεις) και ο σημασιολογικός τους ρόλος. Κειμενικοί δείκτες που δηλώνουν ορισμένη ‘στάση’ του ομιλητή ή την ‘οπτική γωνία’ (‘άποψη’) από την οποία θεωρεί τα πράγματα. Μετα­γλωσσικοί δείκτες. Προτασιακά επιρρηματικά και κειμενικοί δείκτες. Πώς προσδιορίζονται στα σχολικά βιβλία και στα λεξικά. Κειμενικά γένη και είδη. Γλωσσικά και ειδολογικά χαρακτηριστικά της α­φή­γησης, της περιγραφής, της επιχειρηματολογίας. Είδη και υποείδη του δημοσιογρα­φι­κού λόγου. Γλωσσικά και ειδολογικά χαρακτηριστικά του δοκιμίου (το παράδειγμα του Mon­taigne και του Ι.Μ. Παναγιωτόπουλου) Γενικά χαρακτηριστικά της προφορικής λογοτεχνίας. Γλωσσοϋφολογικά χαρακτηριστικά του δημοτικού τραγουδιού. Γλωσσοϋφολογικά χαρακτηριστικά του λαϊκού παραμυθιού. Φορμουλαϊκά κ.ά. επαναληπτι­κά σχήματα στην προφορική λογοτεχνία. Η ‘ρητορική’ της παροιμίας. Ειδικότερα για τις ‘λαϊκές μεταφορές’. Ποιητικότητα του λαϊκού λόγου.

Μέθοδοι διδασκαλίας: Διάλεξη / διδασκαλία θεωρητικών θεμάτων από τον διδά­σκοντα. Ατομικές και ομαδικές εργασίες. (Συγ)κριτική μελέτη άρθρων της βιβλιο­γραφίας, ελληνόγλωσσης και ξενόγλωσσης. Παρουσιάσεις ppt. Προβολή videos-DVD με συναφές περιεχόμενο.

Αναμενόμενα μαθησιακά αποτελέσματα: Μετά την ολοκλήρωση του μαθήματος, ο φοιτητής θα είναι σε θέση: να γνωρίζει σε βάθος τις λεγόμενες ‘συστατικές αρχές’ ενός κειμένου· να κάνει τη διάκριση ανάμεσα στην εσωτερική νοηματική αλληλουχία (συνεκτι­κότητα) και την εξωτερική σύνδεση μεταξύ εκφωνημάτων / νοηματι­κών πε­ριόδων (συνοχή)· να διαπιστώνει, με βάση τα γλωσσοϋφολογικά χαρακτηριστικά, τις σχέσεις και τις διαφορές ανάμεσα στα ποικίλα είδη / υποείδη / τύπους κειμένων· να εντοπίζει τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της λεγόμενης προφορικής λογο­τε­χνίας· να σχεδιάζει ασκήσεις / μαθήματα σχετικά με τη διδασκαλία αφηγηματικών, επιχειρηματολογικών, χρηστικών κ.ά. κειμένων.

Μέθοδοι αξιολόγησης: Ατομική εργασία. Ομαδική εργασία-παρουσία­ση. Τελική ε­ξέ­ταση.

Ενδεικτική βιβλιογραφία

De Baugrande, R. & W. Dressler. 1981. Introduction to Text Linguistics. Λονδίνο & Νέα Υόρκη, Longman.

Todorov, T. 1971. Poétique de la Prose. Seuil.

Todorov, T. “Η γραμματική του αφηγηματικού λόγου”, μετάφρ. Θαν. Νάκα, περ. Σπείρα, τεύχ. 5 (Δεκέμ­βρης 1976), σσ. 74-85.

Todorov, T. 1980. Nouvelles Recherches sur le Récit. Seuil.

Αυδίκος, Ε. (επιμ.) 1994. Το Λαϊκό Παραμύθι. Θεωρητικές Προσεγγί­σεις. Ο­δυσσέας.

Βαρβούνης, Μ.Γ. 1998. Αφήγηση και Αφηγητές στα Ελληνικά Παρα­μύ­θια, Καστανιώ­της.

Γεωργακοπούλου, Α. & Δ. Γούτσος. 1999. Κείμενο και Επικοινωνία. Ελληνικά Γράμ­μα­τα.

Γούτσος, Δ. & Σ. Κουτσουλέλου & Αι. Μπακάκου- Ορφανού (επιμ.) 2006. Ο Κόσμος των Κειμένων. Ελληνικά Γράμματα.

[Γεωργακοπούλου, Α. “Αφηγηματικά κείμενα.Τύποι, ‘ατυπίες’ και πρα­κτι­κές”: στο προηγ., σσ. 33-48].

[Παναρέτου, Ε. “Κειμενικά υπο-είδη. Οι δικαστικές αποφάσεις”: στο προηγ., 125-143].

[Τζάννε, Α. “Έχω μια απάντηση, κάντε μου μια ερώτηση. Ο λόγος των συνε­ντεύ­ξεων στην ελληνική τηλεόραση” : στο προηγ., σσ. 145-163].

[Τσάκωνα, Β. “Διερευνώντας την οργάνωση του χιουμοριστικού κειμέ­νου. Από το ευφυολόγημα στο χιουμοριστικό διήγημα”: στο προηγ., σσ. 185-203].

Κουτσουλέλου Σ. 2002. Ο Πρόλογος ως Κειμενικό Είδος.

Ματσαγγούρας, Η. 2001. Κειμενοκεντρική Προσέγγιση του Γρα­­πτού Λόγου (Ή αφού σκέφτονται γιατί δεν γράφουν;). Γρη­γόρη.

Μερακλής, Μ.Γ. χ.χ. Τα Παραμύθια μας. Θεσσαλονίκη, Κωνστα­ντι­νίδης.

Μερακλής, Μ. Γ. 1994. “Σκέψεις για μια διδακτική προσέγγιση του πα­­ραμυθιού”, Επιθεώρηση Παιδικής Λογοτεχνίας (Θεωρητικές και Δι­δα­κτικές Προσεγγίσεις στην Παιδική Λογοτεχνία), τόμ. 9, σσ. 71- 7.

Νάκας, Θαν. ¹1981. Ο Montaigne και το Δοκίμιο. Κάλ­βος.

Νάκας, Θαν.  ⁶2014. Γλωσσοφιλολογικά, Α΄. Πατάκης [κεφ. 1: Σχέσεις ποίησης και γλώσ­σας· 2: Λαϊκή γλώσσα και δημοτικό τραγούδι· 3: Το δοκίμιο (απόπειρα οριοθέτησης)· 4: Τρεις παρεμβάσεις για τον Καβάφη].

Νάκας, Θαν.  ⁵2014. Γλωσσοφιλολογικά, Δ΄. Πατάκης [κεφ. 3: Προσδιοριστικά ή συν­δετικά στοιχεία και κειμενικοί (ή άλλοι) δείκτες -από μια διδακτική σκοπιά· 5: Γλωσσικά και ειδολογικά γνωρίσματα του δοκιμίου· Ι.Μ. Παναγιω­τόπου­λος -η ‘ευδοκίμηση’ της δοκιμιογραφίας· 10: Γλωσσικά και παρα­γλωσ­σικά στοιχεία της παράστασης (‘performance’) του παραμυθιού·].

Νάκας, Θαν.  ²2007. Σχήματα (Μορφο)λεξικής και Φρα­­στικής Επανάλη­ψης, α΄, Πα­τάκης.

Νάκας, Θαν. [σε συνερ­γασία με τους Μ.Ζ. Κοπιδάκη, Γ.Α. Χριστοδούλου και Ν.Α.Ε. Καλοσπύρο]. 2011β. Ρητορικός Παπαδιαμάντης, Πατάκης.

Παπαδοπούλου, Μ. 2007. “Επιλογή και ανάλυση κειμένων για τη διδασκαλία της Γλώσσας στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση: οι πινα­κίδες με ονόματα οδών”, στο Ν. Μήτσης & Δ. Καραδήμος, Η Διδα­σκαλία της Γλώσσας, 181-201.

Πολίτης, Π. (επιμ.) 2009. Ο Λόγος της Μαζικής Επικοινωνίας (Το ελ­λη­νικό πα­ράδειγ­μα). Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών. Ίδρυμα Μα­νό­λη Τριανταφυλ­λίδη.

Σακελλαρίου, Α. 2006. “Μια φορά κι έναν καιρό… Μια διδακτική πρό­ταση για το παραμύθι βασισμένη στους πολυγραμματισμούς και τη δια­θε­ματικότητα”, Μελέτες για την Ελληνική Γλώσσα 26 (14-15. 5. 2005), Τομέας Γλωσσολογίας ΑΠΘ.

Σηφιανού, Μ. 2007. “Προσοχή, παρακαλώ. Οι ελληνικές αναγγελίες στο μετρό της Αθήνας”, Γλωσσικός Περίπλους (Μελέτες αφιερωμέ­νες στη Δ. Θεοφα­νοπού­λου- Κοντού), σσ. 332-341.

Χατζησαββίδης, Σ. 2007. Ελληνική Γλώσσα και Δημοσιογραφικός Λό­γος. Γρηγόρη.

Διδάσκων: Θανάσης Νάκας, Καθηγητής Γλωσσολογίας, ΠΤΔΕ/ΕΚΠΑ

Περιεχόμενο μαθήματος: Επικοινωνιακές λειτουργίες της γλώσσας: πληροφοριακή, κατευθυ­ντι­κή, μεταγλωσ­σική, φατική / επαφική. Η συγκινησιακή λειτουργία της γλώσσας. Τεχνικές εγγραφής / κωδι­κο­ποίησης της συ­γκινησιακής φόρτισης. Ο ρόλος των επιφω­νημάτων.  Γνωστική / αντικειμε­νική vs. βιωματική / υποκειμενική σημασία των λέ­ξεων. ‘Ποιητικές’ λέξεις. Πλεονεκτήματα του όρου ‘αι­σθη­τική’ έναντι του όρου ‘ποιητική’ λει­τουρ­γία. Η πραγ­μάτωση της αισθητικής λειτουργίας αφορά πολλά άλλα είδη προφο­ρικού και γραπτού λόγου, πέρα από τη λογοτεχνία και τη ρητο­ρική Γλώσσα και ύφος. Το (λογοτεχνικό ή ‘κατ’ εξοχήν’) ύφος ενός συγ­γρα­φέα δεν ταυ­τίζεται απαραίτητα με την ιδιόλεκτό του. Ατομικό / προσωπικό ύφος vs. συλλογικό / λειτουργικό / ειδολογικό ύφος (‘genre style’), λ.χ. το ύφος ενός συγκεκριμένου δοκιμιογράφου σε σύγκριση με τα υφολογικά χαρακτηριστικά της δοκιμιογραφίας στο σύνολό της. Τα σχήματα λόγου ως ευ­ρύτερα γλωσσικά φαινόμενα που ενδέχεται να σχετίζονται και με άλλες επικοι­νω­νιακές λειτουργίες της γλώσσας, και όχι αποκλειστικά με την αισθητική. Εικόνα- παρομοίωση- μεταφορά στη λογοτεχνία. Σχήματα αντίθεσης, σχή­ματα επα­νάληψης, σχήμα­τα ομοηχίας. Συνδυασμοί. Από τον λόγο τής καθημερινής επικοινωνίας στον αισθητικά επεξερ­γα­σμένο λόγο. Παραδείγματα εφαρμογής σε κείμενα λογοτεχνικά, χρηστι­κά, κ.ά.

 Μέθοδοι διδασκαλίας: Διάλεξη, Ατομική και ομαδική εργασία, Παρουσιάσεις papers από φοιτητές, Προβολή videos-DVD με συναφές περιεχόμενο.

Αναμενόμενα μαθησιακά αποτελέσματα: Μετά την ολοκλήρωση του μαθήματος, ο φοιτητής θα είναι σε θέση : να αναγνωρίζει τις σχέσεις και τις διαφορές ανάμεσα σε ποικίλους τύπους κειμένων με βάση τα ειδολογικά και τα γλωσσικά τους χαρακτηριστικά· να διαφοροποιεί τα σχήματα λόγου και ν’ αναγνωρίζει τη συμβολή τους στη ρητορικά αλλά και τη θεματική δομή του κειμένου· να σχεδιάζει μαθήματα σχετικά με τη διδασκαλία των κει­μενικών ειδών και του σχηματικού λόγου και να προετοιμάζει σχετικό διδακτικό υλικό.

Μέθοδοι αξιολόγησης: Ατομική εργασία, Ομαδική εργασία-παρουσία­ση, Τελική ε­ξέ­ταση.

Ενδεικτική βιβλιογραφία

Adam, J.-M. 1997. Le Style dans la Langue. Une Reconception de la Sty­listique, Delachaux et Niestlé.

Cressot, M. & L. James, ¹¹1983. Le Style et ses Techniques, Παρίσι, PUF.

De Baugrande, R. & W. Dressler. 1981. Introduction to Text Linguistics. Λονδίνο & Νέα Υόρκη: Longman.

Leech, G. N. & M. H. Short. 1981. Style in Fiction (A Linguistic Intro­duction to English Fic­tional Prose). Longman.

Todorov, T. 1971. Poétique de la Prose. Seuil.

Todorov, T. “Η γραμματική του αφηγηματικού λόγου”, μετάφρ. Θαν. Νάκα, περ. Σπείρα, τεύχ. 5 (Δεκέμ­βρης 1976), σσ. 74-85.

Todorov, T. 1980. Nouvelles Recherches sur le Récit. Seuil.

Toolan, M. 1996. Language in Literature. An Introduction to Stylistics, Λονδίνο, Arnold.

Wales, K. ²2001. A Dictionary of Stylistics. Longman.

Αυδίκος, Ε. (επιμ.) 1994. Το Λαϊκό Παραμύθι. Θεωρητικές Προσεγγί­σεις. Ο­δυσσέας.

Γεωργακοπούλου, Α. & Δ. Γούτσος. 1999. Κείμενο και Επικοινωνία. Ελληνικά Γράμματα.

Γούτσος, Δ. & Σ. Κουτσουλέλου & Αι. Μπακάκου- Ορφανού (επιμ.) 2006. Ο Κόσμος των Κειμένων. Ελληνικά Γράμματα.

Κενώ, Ραιημόν. 1984. Ασκήσεις Ύφους (μετάφραση: Αχιλλέας Κυρια­κί­­δης). Ύ­­ψι­­λον.

Κουτσουλέλου Σ. 2002. Ο Πρόλογος ως Κειμενικό Είδος.

Ματσαγγούρας, Η. 2001. Κειμενοκεντρική Προσέγγιση του Γρα­­πτού Λόγου (Ή αφού σκέφτονται γιατί δεν γράφουν;). Γρη­γόρη.

Μερακλής, Μ.Γ. χ.χ. Τα Παραμύθια μας. Θεσσαλονίκη: Κωνστα­ντι­νίδης.

Μερακλής, Μ. Γ. 1994. “Σκέψεις για μια διδακτική προσέγγιση του πα­­ραμυθιού”, Επιθεώρηση Παιδικής Λογοτεχνίας (Θεωρητικές και Δι­δα­κτικές Προσεγγίσεις στην Παιδική Λογοτεχνία), τόμ. 9, σσ. 71- 7.

Νάκας, Θαν. ¹1981. Ο Montaigne και το Δοκίμιο. Κάλ­βος.

Νάκας, Θαν.  ⁶2014. Γλωσσοφιλολογικά, Α΄. Πατάκης [κεφ. 1: Σχέσεις ποίησης και γλώσ­σας· 2: Λαϊκή γλώσσα και δημοτικό τραγούδι· 4: Τρεις παρεμβάσεις για τον Καβάφη].

Νάκας, Θαν. ⁷2002. Γλωσσοφιλολογικά, Β΄. Πατάκης [κεφ. 8: “(Κειμε­νο)γλωσσο­λο­γία, υφολογία, λογοτεχνία”].

Νάκας, Θαν.  ⁴2006. Γλωσσοφιλολογικά, Δ΄. Πατάκης [κεφ. 6: Ι.Μ. Παναγιωτό­που­λος: η ευδοκίμηση της δοκιμιογραφίας· 7: Για τη θεατρική γραφή του Μάρι­ου Ποντίκα (ή από το αφηγηματικό κείμενο στο θεατρικό)· 10: Γλωσσικά και παραγλωσσικά στοιχεία της παράστασης (‘performance’) του παραμυθιού· 11: “Απο­παγίωση και ανακυριολεξία (στοιχεία λεκτικού χιούμορ στο έργο του Ευγ. Τριβιζά”· 14: ‘Παπαρούνες’ και ‘μήκωνες’, ‘ρέματα’ και ‘ρεύματα’ (: στοιχείο ύφους στον Παπαδιαμάντη)· 16: Ο Παπαδιαμάντης για τη γλώσσα και η γλώσσα του Παπαδιαμάντη].

Νάκας, Θαν.  ²2007. Σχήματα (Μορφο)λεξικής και Φρα­­στικής Επανάλη­ψης, α΄, Πα­τάκης.

Νάκας, Θαν. [Σε συνεργασία με την Ευγ. Μαγουλά και την Αφρ. Καποθανάση]. 2010. “Η ομοηχία στη Νέα Ελ­λη­νική: ορο­λο­γία και τυπολογία”, Μελέτες για την Ελληνική Γλώσσα (30 / 2-3.5.2009), Θεσσαλονίκη, σσ. 436-449.

Νάκας, Θαν. 2011α. [Σε συνεργασία με τη Τζίνα Καλογήρου], “Τυπολογία του οξύμωρου”, Proceedings of the 9^thInternational Con­ference on Greek Linguistics (ICGL 9, 29-31 October 2009, Chicago, Illinois), University of Chicago / Ohio State University, σσ. 321-333.

[Προσβάσιμοστο http://home.uchicago.edu/~cchatzop/ICGL2009BETA.html].

Νάκας, Θαν. [σε συνερ­γασία με τους Μ.Ζ. Κοπιδάκη, Γ.Α. Χριστοδούλου και Ν.Α.Ε. Καλοσπύρο]. 2011β. Ρητορικός Παπαδιαμάντης, Πατάκης.

Νάκας, Θαν. 2011γ. “Ο ρητορικός Παλαμάς” στον συλλογικό τόμο Ημερίδα Κωστής Παλα­μάς / Πρακτικά Ημερίδας (Ακαδημία Αθη­νών 16 Δεκεμβρί­ου 2009), Ακαδημία Αθη­νών / Κέντρον Ερεύνης της Ελλη­νικής Λαογρα­φί­ας, σσ. 73-88.

Παπαδοπούλου, Μ. 2007. “Επιλογή και ανάλυση κειμένων για τη διδασκαλία της Γλώσσας στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση: οι πινα­κίδες με ονόματα οδών”, στο Ν. Μήτσης & Δ. Καραδήμος, Η Διδα­σκαλία της Γλώσσας, 181-201.

Παπανικολάου, Κ. χ.χ. Νεοελληνική Καλολογία (Αισθητική του Λόγου). Βιβλιοπωλείον της “Εστίας”.

Πολίτης, Π. (επιμ.) 2009. Ο Λόγος της Μαζικής Επικοινωνίας (Το ελ­λη­νικό πα­ράδειγμα). Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών. Ίδρυμα Μα­νό­λη Τριανταφυλλίδη.

Σακελλαρίου, Α. 2006. “Μια φορά κι έναν καιρό… Μια διδακτική πρό­ταση για το παραμύθι βασισμένη στους πολυγραμματισμούς και τη δια­θε­ματικότητα”, Μελέτες για την Ελληνική Γλώσσα 26 (14-15. 5. 2005), Τομέας Γλωσσολογίας ΑΠΘ.

Σηφιανού, Μ. 2007. “Προσοχή, παρακαλώ. Οι ελληνικές αναγγελίες στο μετρό της Αθήνας”, Γλωσσικός Περίπλους (Μελέτες αφιερωμέ­νες στη Δ. Θεοφα­νοπού­λου- Κοντού), 332-341.

Χατζησαββίδης, Σ. 2007. Ελληνική Γλώσσα και Δημοσιογραφικός Λό­γος. Γρηγόρη.

Διδάσκουσα – ιδιότητα: Ελένη Γρίβα, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Εφαρμοσμένης Γλωσσολογίας Π.Τ.Δ.Ε, Π.Δ.Μ.

Είδος μαθήματος: Υποχρεωτικό

Εξάμηνο: Β’ 

Περιεχόμενο μαθήματος: Στο συγκεκριμένο μάθημα επιχειρείται η ερμηνεία των διαφοροποιήσεων που καταγράφονται μέσα στην πορεία των χρόνων στις διαδικασίες της αξιολόγησης του γλωσσικού μαθήματος, μέσα από τη συστηματοποίηση των τρόπων αξιολόγησης των γλωσσικών δεξιοτήτων σε τρεις βασικές περιόδους: α) Παραδοσιακοί τρόποι αξιολόγησης (1^ης Γενιάς δοκιμασίες), β) Μοντέρνοι τρόποι αξιολόγησης (2^ης Γενιάς δοκιμασίες), γ) Μεταμοντέρνοι τρόποι αξιολόγησης (3^ης Γενιάς αξιολόγηση). Ακόμη, παρουσιάζονται και αναλύονται οι τυπολογίες της αξιολόγησης με βάση τον χρόνο διεξαγωγής και το σκοπό της αξιολόγησης: (πχ. αρχική/διαγνωστική, διαρκής/ διαμορφωτική, τελική).

Κύριος σκοπός του μαθήματος είναι να εμβαθύνουν οι φοιτητές/τριες τις γνώσεις τους σε σχέση με τις τυπικές γλωσσικές δοκιμασίες, αλλά και τις εναλλακτικές μορφές αξιολόγησης των γλωσσικών δεξιοτήτων, ώστε να είναι σε θέση να εφαρμόσουν καινοτόμες μεθόδους εναλλακτικής, αυθεντικής και συνεχούς αξιολόγησης στο πλαίσιο της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Το μάθημα δομείται γύρω από δύο βασικούς άξονες:

Α) Τυπικές μορφές   αξιολόγησης: κατασκευή δοκιμασιών για τον έλεγχο των δεξιοτήτων κατανόησης και παραγωγής προφορικού και γραπτού λόγου.

Β) Εναλλακτικές μορφές αξιολόγησης: κατασκευή εργαλείων εναλλακτικής αξιολόγησης των γλωσσικών δεξιοτήτων:

• Φάκελος εργασιών (portfolio)
• Ευρωπαικό portfolio γλωσσών
• Ημερολόγιο του μαθητή και ημερολόγιο του εκπαιδευτικού
• Σχέδια εργασίας
• Αυτοαξιολόγηση
• Πρωτόκολλο προφορικής εξωτερίκευσης

Μέθοδοι διδασκαλίας: Διαλέξεις, μικρές ατομικές και ομαδικές εργασίες.

Αναμενόμενα μαθησιακά αποτελέσματα: Οι φοιτητές/τριες αναμένεται να αποκτήσουν το απαραίτητο εκείνο θεωρητικό υπόβαθρο ώστε να είναι σε θέση  να εμβαθύνουν και να εφαρμόζουν σχετικές εναλλακτικές μεθόδους στις τάξεις τους για τη διαμόρφωση ενός αποτελεσματικού μαθησιακού περιβάλλοντος. Συγκεκριμένα, αναμένεται να:

1. Αναγνωρίζουν και ανακαλούν στην πράξη θεμελιώδεις αρχές και πρακτικές που εμπλέκονται στον τομέα της αξιολόγησης του γλωσσικού μαθήματος.
2. Διακρίνουν και ερμηνεύουν τις διαφοροποιήσεις μεταξύ τυπικών και άτυπων δοκιμασιών, καθώς και μεταξύ τεχνικών αρχικής, διαμορφωτικής και τελικής αξιολόγησης.
3. Προσδιορίζουν τις βασικές αρχές και διαδικασίες της εναλλακτικής αξιολόγησης και τις συγκρίνουν με αυτές της τυπικής αξιολόγησης.
4. Αναλύουν διεξοδικά τα διάφορα είδη γλωσσικής εξέτασης και συγκρίνουν τη λειτουργία τους.
5. Εντοπίζουν τα χαρακτηριστικά των «αποτελεσματικών» γλωσσικών δοκιμασιών για τη δική τους τάξη.
   6. Σχεδιάζουν και εφαρμόζουν εναλλακτικές μεθόδους αξιολόγησης   κατάλληλες για τους μαθητές τους.

Μέθοδοι αξιολόγησης: Μικρές ενδιάμεσες και τελικές εργασίες .

Ενδεικτική βιβλιογραφία:

Alderson, J C. (2000). Assessing Reading. Cambridge: Cambridge University Press.

Alderson, J C. & Clapham, C. (1995). Language Test Construction and Evaluation.

Cambridge: Cambridge University Press.

Bachman,L. & Palmer, A. (1996). Language Testing in Practice, Oxford: Oxford University Press.

Danielson, C. & Abrutyn, L. (1997). An introduction to using portfolios in the classroom. Virginia: Association for Supervision and Curriculum Development.

Harrison, A. (1983). A Language Testing Handbook .Basingstoke: Macmillan.

Hayatdavoudi, J. & Nejad Ansari, D. (2011). Alternative Assessment in the Post-Method Era: Pedagogic Implications. Higher Education of Social Science, 1 (2), 19-24.

Hughes, A. (2003). Testing for Language Teachers Cambridge: Cambridge University Press (chapter 11).

Καπαχτσή, Β. (2008). Η αξιολόγηση του εκπαιδευτικού έργου: στάσεις Ελλήνων εκπαιδευτικών δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης απέναντι στην αξιολόγηση. Θεσσαλονίκη: Αφοί Κυριακίδη.

Ντολιοπούλου, Ε.& Γουργιώτου, Ε. (2008). Η αξιολόγηση στην εκπαίδευση, με έμφαση στην προσχολική. Αθήνα: Gutenberg.

Song, B. & August, B. (2002). Using portfolios to assess the writing of ESL students: A powerful alternative? Journal of Second Language Writing, 11, 49-72.

Ταρατόρη-Τσαλκατίδου, Ε. (2009). Σχολική αξιολόγηση: Αξιολόγηση της σχολικής μονάδας, του εκπαιδευτικού και της επίδοσης του μαθητή. Θεσσαλονίκη: Αφοί Κυριακίδη.

Underhill, N. (1987). Testing Spoken Language: A handbook of oral testing techniques. Cambridge: Cambridge Univesity Press.

Weir, C. (1995) Understanding and Developing Language Tests. London:Prentice Hall

Χαρίσης, Α. Ε. (2006). Αξιολόγηση της Σχολικής Μάθησης. Θεσσαλονίκη: Αφοί Κυριακίδη.

Διδάσκουσα – ιδιότητα: Αναστασία Στάμου, Επίκουρη Καθηγήτρια Κοινωνιογλωσσολογίας και Ανάλυσης λόγου Π.Τ. Νηπιαγωγών, Π.Δ.Μ.

Περιεχόμενο μαθήματος: Το μάθημα εισάγει τις φοιτήτριες και τους φοιτητές σε κεντρικές έννοιες των προσεγγίσεων ανάλυσης λόγου, όπως το «κείμενο», ο «λόγος» και το «συμφραστικό πλαίσιο». Εξετάζονται οι εκπαιδευτικές εφαρμογές της ανάλυσης λόγου και, ειδικότερα, η σχέση της με τη γλωσσοδιδακτική προσέγγιση του κριτικού γραμματισμού, ο οποίος συνδέεται με την ανάπτυξη εκείνων των δεξιοτήτων που θα καταστήσουν τους/τις μαθητές/τριες και μελλοντικούς πολίτες ικανούς/ές να λειτουργούν αποτελεσματικά σε διαφορετικές περιστάσεις επικοινωνίας αλλά και να παράγουν και να προσλαμβάνουν με κριτικό τρόπο μια ευρεία γκάμα κειμενικών ειδών. Η εστίαση δίνεται στη γλωσσολογική παράδοση του κριτικού γραμματισμού, γνωστή ως «κριτική γλωσσική επίγνωση», η οποία αφορά την ευαισθητοποίηση των μαθητών/τριών στα άρρητα ιδεολογικά νοήματα που κατασκευάζονται σε συγκεκριμένα κείμενα (π.χ. τη ρατσιστική χρήση της γλώσσας στα ΜΜΕ).

Μέθοδοι διδασκαλίας: Διαλέξεις, φροντιστηριακές ασκήσεις σε ομάδες, μικρές ατομικές και ομαδικές εργασίες.

Μαθησιακά αποτελέσματα: Οι φοιτήτριες και οι φοιτητές θα αντιληφθούν τον δυναμικό ρόλο της γλώσσας ως επικοινωνιακού πόρου και ως μορφής κοινωνικής πρακτικής. Θα εμβαθύνουν στις δεξιότητες που είναι απαραίτητο να αναπτυχθούν για την αποτελεσματική παραγωγή και πρόσληψη ενός κειμένου (με στοιχεία προφορικότητας ή/και γραπτότητας, γλωσσικού ή πολυτροπικού), η οποία να οδηγεί στην κοινωνική ενδυνάμωση. Πρωτίστως θα αντιληφθούν ότι ο κριτικός γραμματισμός είναι ευρύτερος του «αλφαβητισμού», δηλαδή την εκμάθηση της γραφής και ανάγνωσης.

Μέθοδοι αξιολόγησης: Τελικές ατομικές εργασίες.

Ενδεικτική βιβλιογραφία:

Αρχάκης, Α. (2005). Γλωσσική Διδασκαλία και Σύσταση των Κειμένων. Αθήνα: Πατάκης.

Baynham, M. (2002). Πρακτικές Γραμματισμού (Μτφ. Μ. Αραποπούλου, επιμ. Ε. Καραντζόλα). Αθήνα: Μεταίχμιο.

Clayman, S. & Heritage, J. (2008). Η Ειδησεογραφική Συνέντευξη: Δημοσιογράφοι και Δημόσια Πρόσωπα στον «Αέρα» (μτφ. Α.Γ. Στάμου, επιμ. Π. Πολίτης). Αθήνα: Πατάκης.

Cook-Gumperz, J. (2008) (επιμ.). Η Κοινωνική Δόμηση του Γραμματισμού (Μτφ. Ε. Κοτσυφού, επιμ. Τ. Κωστούλη). Θεσσαλονίκη: Επίκεντρο.

Coulthard, M. (1977). An Introduction to Discourse Analysis. London: Longman.

Γεωργακοπούλου, Α. & Γούτσος, Δ. (1999). Κείμενο και Επικοινωνία. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.

Γεωργαλίδου, Μ. Σηφιανού, Μ., Τσάκωνα, Β. (επιμ.) (2014). Ανάλυση Λόγου: Θεωρία και Εφαρμογές. Αθήνα: Νήσος.

Γούτσος, Δ., Σ. Κουτσουλέλου, Α. Μπακάκου-Ορφανού & Ελένη Παναρέτου (επιμ.) (2006). Ο Κόσμος των Κειμένων: Μελέτες Αφιερωμένες στον Καθηγητή Γεώργιο Μπαμπινιώτη. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.

De Beaugrande, R. & Dressler, W. (1981). Introduction to Text Linguistics. London: Longman.

Fairclough, N. (1992). Discourse and Social Change. Cambridge: Polity.

Κουτσουλέλου-Μίχου, Σ. (2004). Η Γλώσσα της Διαφήμισης. Αθήνα: Gutenberg.

Kress, G. (2003). Γλωσσικές Διαδικασίες σε Κοινωνιοπολιτισμική Πρακτική (Μτφ Ελευθερία Γεωργιάδη). Αθήνα: Σαβάλλα.

Πολίτης, Π. (επιμ.) (2008). Ο Λόγος της Μαζικής Επικοινωνίας: Το Ελληνικό Παράδειγμα. Θεσσαλονίκη: Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών-Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη.