Διδάσκων: Θανάσης Νάκας, Καθηγητής Γλωσσολογίας, ΠΤΔΕ/ΕΚΠΑ

Περιεχόμενο μαθήματος: Βασικές έννοιες της Κειμενογλωσσολογίας. Διασαφήνιση των ό­ρων: Κεί­μενο, συ­γκεί­μενο, πε­ρικείμενο. ‘Εξωτερική’ και ‘εσωτερική’ σύνδεση μεταξύ εκφωνημάτων / νοηματι­κών περιόδων. Συνεκτικότητα / νοηματική αλληλουχία, συνοχή. Κειμενικοί σύνδεσμοι / συνδέτες (‘δι­αρθρωτικές’ λέξεις και εκφρά­σεις) και ο σημασιολογικός τους ρόλος. Κειμενικοί δείκτες που δηλώνουν ορισμένη ‘στάση’ του ομιλητή ή την ‘οπτική γωνία’ (‘άποψη’) από την οποία θεωρεί τα πράγματα. Μετα­γλωσσικοί δείκτες. Προτασιακά επιρρηματικά και κειμενικοί δείκτες. Πώς προσδιορίζονται στα σχολικά βιβλία και στα λεξικά. Κειμενικά γένη και είδη. Γλωσσικά και ειδολογικά χαρακτηριστικά της α­φή­γησης, της περιγραφής, της επιχειρηματολογίας. Είδη και υποείδη του δημοσιογρα­φι­κού λόγου. Γλωσσικά και ειδολογικά χαρακτηριστικά του δοκιμίου (το παράδειγμα του Mon­taigne και του Ι.Μ. Παναγιωτόπουλου) Γενικά χαρακτηριστικά της προφορικής λογοτεχνίας. Γλωσσοϋφολογικά χαρακτηριστικά του δημοτικού τραγουδιού. Γλωσσοϋφολογικά χαρακτηριστικά του λαϊκού παραμυθιού. Φορμουλαϊκά κ.ά. επαναληπτι­κά σχήματα στην προφορική λογοτεχνία. Η ‘ρητορική’ της παροιμίας. Ειδικότερα για τις ‘λαϊκές μεταφορές’. Ποιητικότητα του λαϊκού λόγου.

Μέθοδοι διδασκαλίας: Διάλεξη / διδασκαλία θεωρητικών θεμάτων από τον διδά­σκοντα. Ατομικές και ομαδικές εργασίες. (Συγ)κριτική μελέτη άρθρων της βιβλιο­γραφίας, ελληνόγλωσσης και ξενόγλωσσης. Παρουσιάσεις ppt. Προβολή videos-DVD με συναφές περιεχόμενο.

Αναμενόμενα μαθησιακά αποτελέσματα: Μετά την ολοκλήρωση του μαθήματος, ο φοιτητής θα είναι σε θέση: να γνωρίζει σε βάθος τις λεγόμενες ‘συστατικές αρχές’ ενός κειμένου· να κάνει τη διάκριση ανάμεσα στην εσωτερική νοηματική αλληλουχία (συνεκτι­κότητα) και την εξωτερική σύνδεση μεταξύ εκφωνημάτων / νοηματι­κών πε­ριόδων (συνοχή)· να διαπιστώνει, με βάση τα γλωσσοϋφολογικά χαρακτηριστικά, τις σχέσεις και τις διαφορές ανάμεσα στα ποικίλα είδη / υποείδη / τύπους κειμένων· να εντοπίζει τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της λεγόμενης προφορικής λογο­τε­χνίας· να σχεδιάζει ασκήσεις / μαθήματα σχετικά με τη διδασκαλία αφηγηματικών, επιχειρηματολογικών, χρηστικών κ.ά. κειμένων.

Μέθοδοι αξιολόγησης: Ατομική εργασία. Ομαδική εργασία-παρουσία­ση. Τελική ε­ξέ­ταση.

Ενδεικτική βιβλιογραφία

De Baugrande, R. & W. Dressler. 1981. Introduction to Text Linguistics. Λονδίνο & Νέα Υόρκη, Longman.

Todorov, T. 1971. Poétique de la Prose. Seuil.

Todorov, T. “Η γραμματική του αφηγηματικού λόγου”, μετάφρ. Θαν. Νάκα, περ. Σπείρα, τεύχ. 5 (Δεκέμ­βρης 1976), σσ. 74-85.

Todorov, T. 1980. Nouvelles Recherches sur le Récit. Seuil.

Αυδίκος, Ε. (επιμ.) 1994. Το Λαϊκό Παραμύθι. Θεωρητικές Προσεγγί­σεις. Ο­δυσσέας.

Βαρβούνης, Μ.Γ. 1998. Αφήγηση και Αφηγητές στα Ελληνικά Παρα­μύ­θια, Καστανιώ­της.

Γεωργακοπούλου, Α. & Δ. Γούτσος. 1999. Κείμενο και Επικοινωνία. Ελληνικά Γράμ­μα­τα.

Γούτσος, Δ. & Σ. Κουτσουλέλου & Αι. Μπακάκου- Ορφανού (επιμ.) 2006. Ο Κόσμος των Κειμένων. Ελληνικά Γράμματα.

[Γεωργακοπούλου, Α. “Αφηγηματικά κείμενα.Τύποι, ‘ατυπίες’ και πρα­κτι­κές”: στο προηγ., σσ. 33-48].

[Παναρέτου, Ε. “Κειμενικά υπο-είδη. Οι δικαστικές αποφάσεις”: στο προηγ., 125-143].

[Τζάννε, Α. “Έχω μια απάντηση, κάντε μου μια ερώτηση. Ο λόγος των συνε­ντεύ­ξεων στην ελληνική τηλεόραση” : στο προηγ., σσ. 145-163].

[Τσάκωνα, Β. “Διερευνώντας την οργάνωση του χιουμοριστικού κειμέ­νου. Από το ευφυολόγημα στο χιουμοριστικό διήγημα”: στο προηγ., σσ. 185-203].

Κουτσουλέλου Σ. 2002. Ο Πρόλογος ως Κειμενικό Είδος.

Ματσαγγούρας, Η. 2001. Κειμενοκεντρική Προσέγγιση του Γρα­­πτού Λόγου (Ή αφού σκέφτονται γιατί δεν γράφουν;). Γρη­γόρη.

Μερακλής, Μ.Γ. χ.χ. Τα Παραμύθια μας. Θεσσαλονίκη, Κωνστα­ντι­νίδης.

Μερακλής, Μ. Γ. 1994. “Σκέψεις για μια διδακτική προσέγγιση του πα­­ραμυθιού”, Επιθεώρηση Παιδικής Λογοτεχνίας (Θεωρητικές και Δι­δα­κτικές Προσεγγίσεις στην Παιδική Λογοτεχνία), τόμ. 9, σσ. 71- 7.

Νάκας, Θαν. ¹1981. Ο Montaigne και το Δοκίμιο. Κάλ­βος.

Νάκας, Θαν.  ⁶2014. Γλωσσοφιλολογικά, Α΄. Πατάκης [κεφ. 1: Σχέσεις ποίησης και γλώσ­σας· 2: Λαϊκή γλώσσα και δημοτικό τραγούδι· 3: Το δοκίμιο (απόπειρα οριοθέτησης)· 4: Τρεις παρεμβάσεις για τον Καβάφη].

Νάκας, Θαν.  ⁵2014. Γλωσσοφιλολογικά, Δ΄. Πατάκης [κεφ. 3: Προσδιοριστικά ή συν­δετικά στοιχεία και κειμενικοί (ή άλλοι) δείκτες -από μια διδακτική σκοπιά· 5: Γλωσσικά και ειδολογικά γνωρίσματα του δοκιμίου· Ι.Μ. Παναγιω­τόπου­λος -η ‘ευδοκίμηση’ της δοκιμιογραφίας· 10: Γλωσσικά και παρα­γλωσ­σικά στοιχεία της παράστασης (‘performance’) του παραμυθιού·].

Νάκας, Θαν.  ²2007. Σχήματα (Μορφο)λεξικής και Φρα­­στικής Επανάλη­ψης, α΄, Πα­τάκης.

Νάκας, Θαν. [σε συνερ­γασία με τους Μ.Ζ. Κοπιδάκη, Γ.Α. Χριστοδούλου και Ν.Α.Ε. Καλοσπύρο]. 2011β. Ρητορικός Παπαδιαμάντης, Πατάκης.

Παπαδοπούλου, Μ. 2007. “Επιλογή και ανάλυση κειμένων για τη διδασκαλία της Γλώσσας στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση: οι πινα­κίδες με ονόματα οδών”, στο Ν. Μήτσης & Δ. Καραδήμος, Η Διδα­σκαλία της Γλώσσας, 181-201.

Πολίτης, Π. (επιμ.) 2009. Ο Λόγος της Μαζικής Επικοινωνίας (Το ελ­λη­νικό πα­ράδειγ­μα). Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών. Ίδρυμα Μα­νό­λη Τριανταφυλ­λίδη.

Σακελλαρίου, Α. 2006. “Μια φορά κι έναν καιρό… Μια διδακτική πρό­ταση για το παραμύθι βασισμένη στους πολυγραμματισμούς και τη δια­θε­ματικότητα”, Μελέτες για την Ελληνική Γλώσσα 26 (14-15. 5. 2005), Τομέας Γλωσσολογίας ΑΠΘ.

Σηφιανού, Μ. 2007. “Προσοχή, παρακαλώ. Οι ελληνικές αναγγελίες στο μετρό της Αθήνας”, Γλωσσικός Περίπλους (Μελέτες αφιερωμέ­νες στη Δ. Θεοφα­νοπού­λου- Κοντού), σσ. 332-341.

Χατζησαββίδης, Σ. 2007. Ελληνική Γλώσσα και Δημοσιογραφικός Λό­γος. Γρηγόρη.